جبران خدمات: اعطای سهام در استارتاپ‌ها

مقدمه

استارتاپ یک شرکت نوپا با ویژگی‌های منحصربه‌فرد است که به دنبال توسعه یک مدل کسب‌وکار مقیاس‌پذیر حول یک ایده نوآورانه یا فناوری جدید می‌باشد. این تعریف بر اساس تحقیقات استیو بلنک[1] (پدر جنبش استارتاپی) و اریک ریس (خالق روش «استارتاپ ناب[2]») ارائه می‌شود. گزارش Global Startup Ecosystem Report  2023 استارتاپ را «شرکتی با حداکثر ۱۰ سال سن، رشد سالانه >20% و تمرکز بر فناوری» تعریف می‌کند و از سوی دیگر برخلاف تصور رایج، هر کسب‌وکار کوچک یا فناورانه‌ای استارتاپ نیست. ماهیت رشد سریع و پتانسیل اختلال در بازار (Market Disruption) جوهره اصلی استارتاپ‌هاست.

استارتاپ‌ها با ترکیب نوآوری + مقیاس‌پذیری + مدل‌های انگیزشی (به ویژه از طریق سهام) از کسب‌وکارهای سنتی متمایز می‌شوند. موفقیت آنها منوط به خلق ارزشی است که هم برای سهامداران و هم برای ذینفعان کلیدی (از جمله کارکنان) جذاب باشد. یگی از مکانیسم های کلیدی جبران خدمات در استارت آپ ها واگذاری سهام (Equity Compensation) به عنوان یکی از ارکان اصلی برای جذب و نگهداشت کارکنان می باشد که در ادامه به ابعاد مختلف اعطای سهام در استارت آپ ها پرداخته می شود.

اعطای سهام به بنیان‌گذاران، کارمندان و سرمایه‌گذاران از ابزارهای کلیدی در رشد استارتاپ‌ها محسوب می‌شود. این روش انگیزه‌بخشی و جذب استعدادها را تسهیل می‌کند، اما چالش‌های حقوقی، مالیاتی و مدیریتی نیز به همراه دارد. به‌ویژه زمانی که منابع مالی محدود باشد.

به طور میانگین، استارتاپ‌ها بین ۱۳% تا ۲۰% از سهام شرکت را به عنوان سهام کارکنان (equity pool) در نظر می‌گیرند. این موضوعی است که استارتاپ‌ها باید قبل از جذب سرمایه مرحله بعدی (سری A و غیره) یا پذیرش سایر سرمایه‌گذاری‌ها که مستلزم واگذاری درصدی از سهام به سرمایه‌گذاران است، به دقت مورد توجه قرار دهند.

از این سهام اختصاص یافته به کارکنان، معمولاً سهم‌های زیر به صورت میانگین به سطوح مختلف شغلی تعلق می‌گیرد:

·       مدیران ارشد (C-level): ۰.۸% تا ۵%

·       معاونین (Vice President): ۰.۳% تا ۲%

·       مدیران بخش‌ها (Director): ۰.۴% تا ۱%

·       اعضای مستقل هیئت مدیره: ۱%

·       مدیران میانی (Managers): ۰.۲% تا ۰.۳۳%

·       کارکنان سطح پایه و سایر استخدام‌ها: ۰% تا ۰.۲%

این ارقام می‌تواند بسته به صنعت، مرحله رشد شرکت و ارزش گذاری استارتاپ متفاوت باشد. معمولاً استارتاپ‌ها در مراحل اولیه (Pre-seed و Seed) سهم بیشتری به کارکنان اولیه اختصاص می‌دهند[3].

 در ادامه روش‌های ارائه سهام در استارتاپ‌ها توضیح داده شده است:

مزایای اعطای سهام در استارتاپ‌ها

۱. جذب و حفظ استعدادها

کتاب "استارتاپ ناب" اثر اریک ریس تأکید می‌کند که اعطای سهام به کارمندان، انگیزه آن‌ها برای ماندن در شرکت و تلاش برای رشد آن را افزایش می‌دهد.

در "سهام کارمندان برای استارتاپ‌ها" (اثر فرد ویلسون)، اشاره شده که سهام‌دهی، جذب نیروهای متخصص در رقابت با شرکت‌های بزرگتر را ممکن می‌سازد.

۲. همسویی منافع کارکنان و شرکت

کتاب "Zero to One" اثر پیتر تیل بیان می‌کند که وقتی کارمندان سهامدار باشند، منافع آن‌ها با موفقیت شرکت گره می‌خورد و بهره‌وری افزایش می‌یابد.

۳. کاهش هزینه‌های جاری

در "Venture Deals" (براد فلد و جیسون مندلسون)، توضیح داده شده که استارتاپ‌ها با اعطای سهام، بخشی از حقوق نقدی را به تعویق می‌اندازند و از فشار مالی می‌کاهند.

۴. جذب سرمایه‌گذاران

مدل‌های سهام ممتاز (Preferred Stock) که در "The Startup Owner’s Manual" (استیو بلنک) بررسی شده، نشان می‌دهد که ساختار سهامداری حرفه‌ای، اعتماد سرمایه‌گذاران را جلب می‌کند

معایب و چالش‌های اعطای سهام در استارتاپ‌ها

۱. پیچیدگی‌های حقوقی و مالیاتی

کتاب "Slicing Pie" (مایک مویر) هشدار می‌دهد که عدم تقسیم عادلانه سهام یا عدم رعایت قوانین مالیاتی می‌تواند به اختلافات جدی منجر شود.

۲. کاهش مالکیت بنیان‌گذاران

در "Founders at Work" (جسیکا لیوینگستون)، برخی بنیان‌گذاران اعتراف کرده‌اند که با جذب سرمایه‌گذاران، کنترل خود بر شرکت را از دست داده‌اند.

۳. چالش‌های مدیریتی

کتاب "The Hard Thing About Hard Things" (بن هوروویتس) اشاره می‌کند که اگر سهام‌داران متعدد با دیدگاه‌های متفاوت وجود داشته باشند، تصمیم‌گیری دشوار می‌شود.

۴. خطر خروج زودهنگام کارمندان

در "Equity for Startups" (کامران الهی)، توضیح داده شده که برخی کارمندان پس از دریافت سهام یا پایان دوره وستینگ، شرکت را ترک می‌کنند و این موضوع می‌تواند به بی‌ثباتی منجر شود

نحوه اعطای سهام در استارتاپ‌ها

اختیار خرید سهام (ESOs)

o       نحوه کار: به کارکنان اختیار داده می‌شود تا سهام شرکت را با یک قیمت از پیش تعیین‌شده (قیمت اعمال) خریداری کنند. این اختیار معمولاً طی یک دوره زمانی (مثلاً ۴ سال با یک سال دوره انتظار) واگذار می‌شود.

o       برنامه واگذاری (Vesting): برنامه واگذاری استاندارد در استارتاپ‌ها معمولاً به این صورت است:

§        دوره انتظار یک‌ساله: در سال اول هیچ سهامی واگذار نمی‌شود. پس از یک سال، ۲۵٪ از اختیار خرید سهام واگذار می‌شود.

§        واگذاری ماهانه: پس از پایان دوره انتظار، ۷۵٪ باقی‌مانده به‌صورت ماهانه در طول ۳ سال بعدی واگذار می‌شود.

o       نقدشوندگی: کارکنان معمولاً نمی‌توانند سهام خود را بفروشند مگر در زمان وقوع یک رویداد نقدشونده مانند فروش شرکت یا عرضه اولیه سهام (IPO).

سهام مشروط (RSUs)

o       نحوه کار: سهام مستقیماً به کارکنان اعطا می‌شود، اما مالکیت آن مشروط به تحقق شرایطی مانند مدت زمان خدمت یا دستیابی به اهداف عملکردی است.

o       مزایا: سهام مشروط از اختیار خرید ساده‌تر است زیرا کارکنان نیازی به خرید سهام ندارند؛ سهام پس از واگذاری مستقیماً به آن‌ها داده می‌شود.

o       مالیات: کارکنان در زمان واگذاری سهام، مالیات آن را بر اساس ارزش بازار پرداخت می‌کنند.

سهام عملکردی:

o       نحوه کار: سهام در صورت دستیابی به اهداف خاص یا معیارهای عملکردی به کارکنان اعطا می‌شود. مثال‌ها شامل:

§        اهداف درآمدی.

§        راه‌اندازی محصول.

§        رشد شاخص‌های کلیدی مانند جذب کاربر.

o       چرا استارتاپ‌ها استفاده می‌کنند: این سهام، انگیزه کارکنان را برای دستیابی به اهداف حیاتی کسب‌وکار در مراحل رشد تقویت می‌کند.

سهام مؤسسان و کارکنان اولیه:

o       نحوه کار: مؤسسان و کارکنان اولیه معمولاً بخشی از سهام شرکت را به عنوان جبران خدمات دریافت می‌کنند.

o       تقسیم سهام: تخصیص سهام بسته به نقش، مسئولیت‌ها و مذاکرات انجام می‌شود.

o       واگذاری: معمولاً از یک برنامه واگذاری ۴ ساله با یک سال دوره انتظار پیروی می‌کند تا تعهد بلندمدت کارکنان تضمین شود.

ایجاد صندوق سهام برای کارکنان:

o       استارتاپ‌ها معمولاً ۱۰٪ تا ۲۰٪ از کل سهام شرکت را در قالب صندوق اختیار خرید سهام کارکنان ( ESOP) کنار می‌گذارند تا بتوانند به کارکنان آینده و نیروهای کلیدی سهام اعطا کنند.

o       این صندوق به استارتاپ‌ها اجازه می‌دهد بدون کاهش زودهنگام سهام مؤسسان، به جذب نیروهای مستعد بپردازند.

سهام شبح (Phantom Shares)  یا سهام سایه:

o       در برخی استارتاپ‌ها، به‌ویژه در مراحل اولیه، به جای سهام واقعی، به کارکنان «سهام شبح» داده می‌شود.

o       کارکنان در زمان وقوع رویداد نقدشونده (مانند فروش یا عرضه عمومی سهام)، معادل نقدی ارزش سهام را دریافت می‌کنند.

نکات مهم در اعطای سهام در استارتاپ‌ها

کاهش مالکیت Dilution :

o       با جذب سرمایه در مراحل مختلف، سهام موجود کاهش می‌یابد. کارکنان باید درک درستی از نحوه تغییر مالکیت خود داشته باشند.

رویدادهای نقدشوندگی:

·       سهام در استارتاپ‌ها معمولاً غیرنقدشونده است تا زمانی که:

o       عرضه اولیه عمومی (IPO) انجام شود.

o       شرکت فروخته شود یا ادغام گردد.

o       شرکت بازخرید داخلی سهام را به کارکنان پیشنهاد دهد.

پیامدهای مالیاتی:

·       اختیار خرید سهام و سهام مشروط دارای قوانین مالیاتی متفاوتی هستند که بستگی به زمان واگذاری یا اعمال آن‌ها دارد. کارکنان باید در این خصوص مشاوره مالیاتی دریافت کنند.

·       مالیات بر سهام کارمندان: در بسیاری از کشورها (مثل آمریکا، انگلیس، آلمان)، اعطای سهام یا اختیار خرید سهام مشمول مالیات می‌شود.

·       به‌تعویق انداختن مالیات: برخی کشورها (مانند آمریکا در مورد Incentive Stock Options - ISO) امکان به‌تعویق انداختن مالیات را تا زمان فروش سهام فراهم می‌کنند.

·       مالیات بر عایدی سرمایه (Capital Gains Tax): در صورت فروش سهام با سود، معمولاً مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود

چرا اعطای سهام در استارتاپ‌ها جذاب است؟

·        استارتاپ‌ها معمولاً نمی‌توانند از نظر پرداخت حقوق با شرکت‌های بزرگ رقابت کنند.

·        اعطای سهام اهداف کارکنان را با موفقیت شرکت همسو می‌کند.

·        در صورت رشد یا خروج موفقیت‌آمیز استارتاپ، کارکنان می‌توانند سود مالی قابل‌توجهی کسب کنند.

اعطای سهام در استارتاپ‌ها حس مالکیت و تعهد بلندمدت را در کارکنان ایجاد می‌کند و به رشد و نوآوری در مراحل اولیه کمک می‌کند.

زمان مناسب برای ارائه جبران خدمات مبتنی بر سهام (حقوق مالکیت)

از آنجا که جبران خدمات مبتنی بر سهام باید از دستورالعمل‌های قانونی پیروی کند، استارتاپ‌ها باید قبل از اقدام با متخصصان مالی و حقوقی مشورت کنند تا روش صحیح را تعیین نمایند. یکی از اصلی‌ترین الزامات، تعیین ارزش منصفانه بازار سهام (Fair market value) FMV)) برای اجرای چنین فرایندی، متدهای مختلفی وجود دارد، اما درهرحال، معمولا مواردی از جمله «ساختار سرمایه» (Capital structure)، «جریان نقد آینده» (Future cash flows)، «تخمین درآمدهای آتی» در کنار سایر پارامترهای مالی مورد بررسی قرار می‌گیرند

فاکتورهای مهم در ارزش‌گذاری استارتاپ

در دنیای پویای استارتاپ‌ها، ارزش‌گذاری یک فرآیند پیچیده و چندبعدی است که نمی‌توان برای همه کسب‌وکارهای نوپا یک فرمول ثابت تجویز کرد. با این حال، شاخص‌های مهمی وجود دارند که سرمایه‌گذاران و کارشناسان مالی برای تعیین ارزش استارتاپ‌ها مدنظر قرار می‌دهند:

۱. مرحله رشد استارتاپ (Stage of Development)[4]

·       استارتاپ‌های بذری (Seed Stage): با اطلاعات مالی محدود و ریسک بالا

·       استارتاپ‌های مرحله رشد (Growth Stage): دارای سابقه عملیاتی و مالی قابل ارزیابی

·       استارتاپ‌های بالغ (Mature Stage): با تاریخچه مالی شفاف و الگوهای درآمدی پایدار

۲. وضعیت محصول/خدمات

·       حداقل محصول پذیرفتنی (MVP): ارزش‌گذاری محتاطانه‌تر

·       محصول نهایی: ارزش‌گذاری بر اساس پذیرش بازار

·       مقیاس‌پذیری: قابلیت گسترش محصول به بازارهای جدید

۳. اندازه و پتانسیل بازار[5]

1.       بازار محلی: ارزش‌گذاری محافظه‌کارانه

2.     بازار جهانی: ضریب ارزش‌گذاری بالاتر

3.    نرخ رشد بازار: بازارهای با رشد سریع ارزش بیشتری ایجاد می‌کنند

۴. دارایی‌های فکری و مزیت‌های رقابتی

·       اختراعات ثبت‌شده: افزایش ارزش به میزان 20-50%

·       دانش فنی انحصاری: ایجاد مانع ورود برای رقبا

·       برند و شهرت: ارزش نامشهود اما تاثیرگذار

۵. مجوزها و مقررات

·       مجوزهای اختصاصی: ارزش افزوده قابل توجه

·       تاییدیه‌های regulatorی: کاهش ریسک عملیاتی

·       هماهنگی با قوانین جدید: مانند مقررات زیستمحیطی یا داده‌ها

۶. کیفیت تیم مدیریتی[6]

·       سابقه کارآفرینی: افزایش 30% در ارزش پیش‌بینی شده

·       تخصص حوزه‌ای: دانش عمیق از بازار هدف

·       توانایی اجرایی: سابقه تحقق اهداف تجاری

۷. سوابق عملکرد و رشد

·       شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs): نرخ رشد ماهانه 10-20%

·       حفظ مشتری (Retention Rate): ارزش مشتریان موجود

·       مسیر سودآوری: شفافیت در مدل درآمدی

۸. عوامل اقتصادی و صنعتی

·       شرایط بازار سرمایه: تأثیر بر ارزش‌گذاری دورهای

·       روندهای صنعت: همسویی با موج‌های تکنولوژیکی

·       رقابت: سهم بازار و جایگاه رقابتی

روش های ارزشیابی استارت آپ ها

در فرآیند واگذاری سهام به کارکنان، انتخاب روش مناسب ارزش‌گذاری از اهمیت حیاتی برخوردار است. این روش‌ها باید منصفانه، شفاف و قابل دفاع باشند. در ادامه به بررسی جامع‌ترین روش‌های ارزش‌گذاری می‌پردازیم:

۱. ارزش ذاتی

ارزش ذاتی عبارت از ارزش واقعی با در نظر داشتن ارزش مربوط به تمامی دارایی های مشهود و نامشهود است. تحلیل بنیادی به منظور تعیین ارزش ذاتی به کار گرفته می شود. این روش مناسب برای استارتاپ‌های دارای دارایی فیزیکی یا فکری قابل‌اندازه‌گیری هستند  می باشد

مزایا:

·       مبتنی بر تحلیل بنیادی

·       قابل اتکا برای شرکت‌های دارای جریان نقدی پایدار

معایب:

·       برای استارتاپ‌های مراحل اولیه با درآمد نامشخص چندان مناسب نیست

۲. روش شیکاگو:

 برای تعیین ارزش استارت آپ سه سناریوی محتمل شامل موفقیت، بقا و شکست و همچنین یک احتمالی برای هر یک از آنها در نظر گرفته می شود. در نهایت از طریق محاسبه میانگین وزنی هر سه احتمال ارزش گذاری نهایی صورت می گیرد. این روش در مراحل میانی و پایانی کاربرد دارد

سناریوها:

·       موفقیت (20-30% احتمال)

·       بقا (40-50% احتمال)

·       شکست (20-30% احتمال)

محاسبه: میانگین وزنی هر سناریو

نکته: در مراحل رشد (Series A به بعد) کاربرد دارد

.

۳. روش هزینه باز تاسیس:

 در این روش هزینه های صرف شده از زمان شروع فعالیت جهت راه اندازی و تداوم فعالیت محاسبه می شود.

محاسبه:

·       هزینه‌های توسعه محصول

·       هزینه‌های جذب مشتری

·       هزینه ایجاد تیم

محدودیت: ارزش واقعی بازار را منعکس نمی‌کند

۴. روش سرمایه گذار خطر پذیر:

 برای محاسبه ارزش شرکت در این روش، ارزش نهایی یا خروج شرکت بر بازده مورد انتظار سرمایه گذاران تقسیم می شود. شرایط اقتصادی کشور، افق سرمایه گذاری و انتظارات نقش مهمی در بازده مورد انتظار سرمایه گذاران دارند.

۵. روش نمونه کاوی تحلیلی:

 در روش نمونه کاوی تحلیلی استارت آپ با یک استارت آپ مرجع بین المللی مقایسه می شود. در این روش باید تمامی عوامل مقایسه ای تحلیل شوند تا استارت آپ مد نظر به درستی تحلیل شود.

۶. روش مقایسه ای:

 یک شاخصی کلیدی بین استارت آپ مورد نظر و استارت مرجع مورد بررسی قرار می گیرد. ارزش استارت آپ از طریق مقایسه این دو مورد محاسبه می شود. این روش در تمامی مراحل استارت آپ کاربرد دارد.

۷. روش کارت امتیازی:

 یک روش تعیین ارزش مقایسه ای می باشد و در مراحل اولیه استارت آپ ها کاربرد دارد. در این روش ارزش استارت آپ با 7 عامل اصلی که وزن مشخصی دارند، محاسبه می شود. این عوامل شامل توانایی های تیم مدیریتی (30%)، تخمین فرصت های استارت آپ (25%)، محصول یا فناوری (15%)، وجود کانال های فروش (10%)، قابلیت رقابت در بازار (10%)، نیاز به جذب سرمایه (5%)، سایر عوامل (5%) می باشند.

۸. روش دیو برکس (Dave Berkus Method):

روش دیو برکس که توسط سرمایه‌گذار معروف سیلیکون ولی، دیو برکس توسعه یافته است، یکی از ساده‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌های ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها در مراحل بسیار اولیه (Pre-Seed و Seed) محسوب می‌شود. این روش به ویژه زمانی مفید است که استارتاپ هنوز به درآمدزایی نرسیده یا معیارهای مالی سنتی برای ارزش‌گذاری وجود ندارد.

در گزارش Silicon Valley Bank (2022): "Early-Stage Valuation Trends" اشاره می‌کند که روش‌های ترکیبی (شامل عناصری از دیو برکس) در 55% موارد استفاده می‌شوند[7] و طبق تحقیقات دانشگاه استنفورد (۲۰۲۳)، از این روش در ۶۸% از سرمایه‌گذاری‌های فرشتگان[8] در سیلیکون ولی استفاده می‌شود، اما معمولاً با روش‌های دیگر ترکیب می‌شود تا دقت افزایش یابد

این روش بر اساس ارزیابی ۵ عامل کلیدی عمل می‌کند که به هر کدام حداکثر ۵۰۰,۰۰۰ دلار ارزش اختصاص می‌دهد:

·       کیفیت تیم مؤسس (Founding Team)

·       ایده و نوآوری (Idea/Innovation)

·       نمونه اولیه محصول (Prototype)

·       روابط راهبردی (Strategic Relationships)

·       پتانسیل فروش و بازاریابی (Go-to-Market Strategy)

محاسبه ارزش نهایی:

·       حداقل ارزش: ۰ دلار (اگر هیچ کدام از معیارها محقق نشده باشد)

·       حداکثر ارزش: ۲.۵ میلیون دلار (اگر همه معیارها کاملاً محقق شده باشند)

·       ارزش معمول پیشنهادی: ۱ تا ۱.۵ میلیون دلار برای استارتاپ‌های با شرایط متوسط

۹. روش تجمیع عوامل ریسک:

 ده شاخص ریسک عبارت از ریسک های مدیریت، مقیاس پذیری، میزان رقابت، قانونی، اقتصادی، نمونه اولیه محصول، مدل درآمد، خروج سرمایه گذار، وجود نمونه های مشابه و اندازه بازار می باشند. هر چقدر که ریسک بیشتر باشد، ارزش آن شرکت کاهش خواهد یافت.

۱۰. روش جریان های نقد تنزیل شده:

 در این روش درآمد شرکت در سه تا پنج سال آینده تخمین زده شده و با استفاده از یک نرخ تنزیل مناسب، ارزش جریان های نقدی استارت آپ برای زمان حال محاسبه می شود. این روش هم بیشتر در مراحل میانی و پایانی کاربرد دارد.

لازم به ذکر است،  ارزش‌گذاری استارتاپ‌ها ترکیبی از هنر و علم است که نیازمند در نظر گرفتن تمامی این عوامل به صورت همزمان است. بهترین روش، استفاده از ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی با در نظر گرفتن شرایط خاص هر استارتاپ است. همانطور که Tom Tunguz از سرمایه‌گذاران خطرپذیر اشاره می‌کند: "ارزش واقعی یک استارتاپ در توانایی آن برای خلق بازارهای جدید نهفته است، نه فقط در معیارهای مالی سنتی."

قوانین حاکم بر اعطای سهام در استارتاپ‌ها در جهان

قوانین و شیوه‌های حاکم بر اعطای سهام در استارتاپ‌ها در جهان بسته به نظام حقوقی، اقتصادی و مالی هر کشور متفاوت است، اما برخی اصول کلی در اکوسیستم‌های استارتاپی رعایت می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین قوانین و روش‌های رایج اشاره می‌کنیم:

آمریکا:

قوانین SEC برای عرضه سهام به کارمندان و سرمایه‌گذاران.

409A Valuation برای تعیین قیمت منصفانه سهام.

QSBS (Qualified Small Business Stock) که معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

اروپا (مانند انگلیس و آلمان):

برنامه‌های EMI (Enterprise Management Incentive) در انگلیس که مزایای مالیاتی برای استارتاپ‌ها دارد.

در آلمان، Virtual Stock Options (سهام مجازی) نیز رایج است.

هند:

Employee Stock Option Plan (ESOP) تحت نظارت SEBI.

مالیات در زمان اعطا، اعمال یا فروش سهام.

چین:

استارتاپ‌ها معمولاً از VIE (Variable Interest Entity) برای جذب سرمایه خارجی استفاده می‌کنند.

محدودیت‌های خاص بر مالکیت خارجی‌ها در برخی بخش‌ها.

ایران

در ایران، اعطای سهام در استارتاپ‌ها تحت قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود که آگاهی از آنها برای بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران ضروری است. مهم‌ترین قوانین و مقررات در این زمینه به شرح زیر است

۱. قانون تجارت ایران

ماده ۲۴ قانون تجارت: حداقل سرمایه برای ثبت شرکت سهامی خاص ۱ میلیون ریال و برای سهامی عام ۵ میلیون ریال تعیین شده است.

ماده ۸۶: انتقال سهام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد.

ماده ۱۰۱: هر گونه تغییر در سرمایه شرکت نیاز به تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده دارد.

۲. قانون کار

ماده ۵۱: اگر سهام به عنوان بخشی از دستمزد به کارکنان داده شود، مشمول مقررات قانون کار خواهد بود.

تبصره ۲ ماده ۵۲: ارزش سهام باید به عنوان بخشی از حقوق و مزایا در قرارداد کار ذکر شود.

۳. قانون مالیات‌های مستقیم

ماده ۱۳۱: اعطای سهام به کارکنان ممکن است مشمول مالیات بر درآمد باشد.

ماده ۱۴۳: انتقال سهام مشمول مالیات ۴ درصد از مبلغ اسمی سهام است.

۴. مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار

برای استارتاپ‌هایی که قصد ورود به بورس را دارند، رعایت مقررات سازمان بورس الزامی است.

دستورالعمل پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان: شرایط ویژه‌ای برای استارتاپ‌های فناور در نظر گرفته شده است.

۵. قوانین خاص شرکت‌های دانش‌بنیان

معافیت مالیاتی ۱۵ ساله برای شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تایید معاونت علمی ریاست جمهوری

تسهیلات خاص در زمینه اعطای سهام به کارکنان

۶. مقررات مربوط به سرمایه‌گذاران خارجی

قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی: سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند تا ۱۰۰٪ سهام شرکت‌های ایرانی را مالک شوند.

تبصره: در برخی صنایع خاص محدودیت‌هایی وجود دارد.

۷. مقررات مربوط به ESOP (برنامه مالکیت سهام کارکنان)

در ایران هنوز چارچوب قانونی مشخصی برای ESOP وجود ندارد.

معمولاً از طریق قراردادهای خصوصی بین شرکت و کارکنان اجرا می‌شود.

باید در چهارچوب قوانین مالیاتی و کار رعایت شود.

۸. مقررات ثبت و انتقال سهام

ثبت در دفتر سهام شرکت الزامی است.

تنظیم سند رسمی برای انتقال سهام توصیه می‌شود.

گواهی سهام باید صادر شود.

۹. محدودیت‌های خاص

ممنوعیت اعطای سهام به اتباع برخی کشورها طبق مقررات مبارزه با پولشویی

محدودیت‌های صنعتی در برخی حوزه‌های خاص

قراردادهای کلیدی

سهام‌نامه (Shareholders’ Agreement): تعیین حقوق و تعهدات سهامداران.

سهام‌نامه یا موافقتنامه سهامداران (Shareholders’ Agreement) یکی از اساسی‌ترین اسناد حقوقی در استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا محسوب می‌شود. این سند به صورت قراردادی بین سهامداران تنظیم می‌شود و روابط، حقوق، تعهدات و مکانیزم‌های حل اختلاف میان آن‌ها را مشخص می‌کند. در ادامه به تفصیل به بررسی این سند می‌پردازیم

۱. هدف از تنظیم سهام‌نامه

·       پیشگیری از اختلافات آینده: تعیین چارچوب روشن برای تصمیم‌گیری‌های کلیدی

·       حفظ تعادل قدرت: جلوگیری از سلطه یک یا چند سهامدار بر امور شرکت

·       حمایت از سهامداران اقلیت: تضمین حقوق سهامداران کوچک

·       تعیین مکانیسم‌های خروج: شرایط فروش یا انتقال سهام

۲. مهم‌ترین مفاد سهام‌نامه

الف. ساختار مالکیت و سهام

·       درصد سهام هر سهامدار و انواع سهام (عادی، ممتاز، مؤسس)

·       شرایط افزایش سرمایه و حق تقدم سهامداران موجود

·       محدودیت‌های انتقال سهام (مثلاً نیاز به تأیید سایر سهامداران)

ب. مدیریت و کنترل شرکت

ترکیب هیئت مدیره و نحوه انتخاب اعضا

حقوق رأی (مثلاً سهام ممتاز ممکن است حق رأی مضاعف داشته باشد)

تصمیم‌گیری‌های کلیدی که نیاز به موافقت همه یا درصد خاصی از سهامداران دارد (مانند:

·       فروش شرکت

·       انحلال

·       تغییر اساسنامه

·       سرمایه‌گذاری‌های بزرگ)

ج. حقوق ویژه سهامداران

حق شفعه (Right of First Refusal - ROFR): در صورت فروش سهام توسط یک سهامدار، سایرین حق اولویت خرید دارند.

حق همراهی (Tag-Along Right): اگر سهامدار عمده سهام خود را بفروشد، سهامداران کوچک می‌توانند با همان شرایط سهام خود را بفروشند.

حق کشیدن (Drag-Along Right): اگر اکثریت سهامداران بخواهند شرکت را بفروشند، می‌توانند سهامداران اقلیت را مجبور به فروش کنند.

د. محدودیت‌های رقابتی

·       ممنوعیت راه‌اندازی کسب‌وکار مشابه توسط سهامداران در مدت معین

·       جلوگیری از افشای اسرار شرکت

ه. مکانیسم‌های حل اختلاف

·       داوری اجباری قبل از مراجعه به دادگاه

·       شیوه‌های ارزش‌گذاری سهام در صورت اختلاف

·       شرایط خروج اجباری یک سهامدار (مثلاً در صورت ورشکستگی یا تخلف)

3. نمونه‌های کاربردی از مفاد سهام‌نامه

·       برای بنیان‌گذاران:

"در صورت ترک اختیاری شرکت قبل از ۴ سال، سهام بنیان‌گذار مشمول بازخرید با قیمت اسمی خواهد شد."

·       برای سرمایه‌گذاران:

"سرمایه‌گذاران سری A حق دارند یک نماینده در هیئت مدیره داشته باشند."

·       برای کارمندان سهامدار:

"سهام کارمندان در صورت اخراج بدون دلیل موجه، به قیمت بازار بازخرید می‌شود."

4. چالش‌های عدم تنظیم سهام‌نامه

·       از دست رفتن کنترل بنیان‌گذاران در دورهای بعدی سرمایه‌گذاری

·       بلوکه شدن تصمیم‌گیری در صورت اختلاف نظر سهامداران

·       کاهش ارزش سهام به دلیل عدم شفافیت در حقوق سهامداران

·       مشکلات مالیاتی ناشی از انتقال‌های بدون ضابطه سهام

5. نکات کلیدی در تنظیم سهام‌نامه

·       پیش‌بینی سناریوهای مختلف (خروج، اختلاف، فروش شرکت)

·       در نظر گرفتن دوره وستینگ برای سهام بنیان‌گذاران و کارمندان

·       تعیین دقیق مکانیسم‌های ارزش‌گذاری سهام

·       مشاوره با وکیل متخصص در قراردادهای استارتاپی

·       به‌روزرسانی دوره‌ای متناسب با رشد شرکت

در پایان، سهام‌نامه به مثابه قانون اساسی روابط بین سهامداران عمل می‌کند. یک موافقتنامه خوب تنظیم‌شده می‌تواند:

·       از بنیان‌گذاران در برابر از دست دادن کنترل غیرمنصفانه محافظت کند

·       به سرمایه‌گذاران اطمینان دهد که حقوق آن‌ها تضمین شده است

·       ارزش شرکت را در دورهای مختلف رشد حفظ نماید

توصیه نهایی: هیچ استارتاپی بدون سهام‌نامه‌ای حرفه‌ای نباید جذب سرمایه یا اضافه کردن سهامدار جدید را آغاز کند. هزینه تنظیم این سند به مراتب کمتر از هزینه‌های حقوقی اختلافات آینده خواهد بود.

قرارداد Vesting: تعیین شرایط تدریجی مالکیت سهام.

قرارداد وستینگ یکی از حیاتی‌ترین ابزارهای حقوقی در استارتاپ‌هاست که به صورت سیستماتیک، فرآیند تملک سهام توسط بنیان‌گذاران، کارمندان و مشاوران را تنظیم می‌کند. این مکانیزم از طریق ایجاد انگیزه بلندمدت و جلوگیری از خروج زودهنگام افراد، ثبات سازمانی را تضمین می‌نماید.

۱. مفهوم پایه وستینگ

۱. وستینگ (Vesting) فرآیندی است که طی آن:

·       مالکیت سهام به صورت تدریجی و مشروط به فرد تعلق می‌گیرد

·       معمولاً بر اساس زمان حضور یا دستاوردهای عملکردی محقق می‌شود

·       از انتقال کامل سهام در ابتدای همکاری جلوگیری می‌کند

۲- عناصر قرارداد وستینگ

قرارداد وستینگ، مانند هر قرارداد دیگری، دارای عناصری است که عبارتند از:

·       اجماع اراده: قرارداد وستینگ، یک قرارداد رضایی است و برای تحقق آن، توافق اراده‌های دو یا چند نفر لازم است.

·       موضوع قرارداد: موضوع قرارداد وستینگ، سهامی است که به کارمند واگذار می‌شود.

·       مدت قرارداد: مدت قرارداد وستینگ، باید به طور مشخص در قرارداد تعیین شود.

·       محدوده‌ی جغرافیایی قرارداد: محدوده‌ی جغرافیایی قرارداد وستینگ، باید به طور مشخص در قرارداد تعیین شود.

·       شرایط واگذاری سهام: در قرارداد وستینگ، باید شرایط واگذاری سهام، به طور دقیق تعیین شود.

۳- انواع قرارداد وستینگ

قرارداد وستینگ، بر اساس نحوه‌ی واگذاری سهام، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. از جمله انواع قرارداد وستینگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

قرارداد وستینگ خطی: در این نوع قرارداد، سهام به صورت خطی و به طور مساوی، در طول دوره‌ی زمانی مشخص، به کارمند واگذار می‌شود.

قرارداد وستینگ نمایی: در این نوع قرارداد، سهام به صورت نمایی و به طور فزاینده‌ای، در قرارداد وستینگ نمایی طول دوره‌ی زمانی مشخص، به کارمند واگذار می‌شود.

قرارداد وستینگ مشروط: در این نوع قرارداد، واگذاری سهام مشروط به تحقق شرایطی است که در قرارداد تعیین می‌شود.

۲. اجزای کلیدی قرارداد وستینگ

الف) دوره وستینگ (Vesting Period)

بازه زمانی کلی: معمولاً ۴ سال برای کارمندان و ۳-۵ سال برای بنیان‌گذاران

دوره کلیف (Cliff): دوره آزمایشی اولیه (معمولاً ۱ سال) که قبل از آن هیچ سهامی تعلق نمی‌گیرد

مثال: اگر کارمندی قبل از ۱ سال شرکت را ترک کند، هیچ سهامی دریافت نمی‌کند

تناوب وستینگ: معمولاً ماهانه یا سه‌ماهه پس از گذر از دوره کلیف

ب) درصدهای تعلق سهام

مدل رایج: ۲۵% پس از کلیف و مابقی به صورت ماهانه/سه‌ماهه در ۳ سال بعدی

جدول نمونه:

ج) رویدادهای محرک (Trigger Events)

o       ترک اختیاری: بازخرید سهام وست‌نشده توسط شرکت با قیمت اسمی

o       اخراج با علت: مشابه ترک اختیاری

o       اخراج بدون علت/استعفای خوب: ممکن است تسریع در وستینگ را شامل شود

o       تغییر کنترل (Change of Control): معمولاً وستینگ 100% می‌شود

۳. انواع مدل‌های وستینگ

الف) وستینگ زمانی (Time-Based)

o       رایج‌ترین نوع در استارتاپ‌ها

o       صرفاً بر اساس مدت زمان حضور فرد

ب) وستینگ عملکردی (Milestone-Based)

o       بر اساس دستیابی به اهداف مشخص (مثل جذب سرمایه، رسیدن به درآمد خاص)

o       بیشتر برای بنیان‌گذاران و مدیران ارشد استفاده می‌شود

ج) وستینگ ترکیبی

o       ترکیبی از زمان و معیارهای عملکردی

o       مثال: 50% بر اساس زمان، 50% بر اساس تحقق اهداف مالی

۴. کاربردهای استراتژیک در استارتاپ‌ها

برای بنیان‌گذاران

o       جلوگیری از خروج زودهنگام یکی از مؤسسان

o       مثال: اگر یکی از ۳ بنیان‌گذار پس از ۶ ماه ترک کند، فقط بخشی از سهام را حفظ می‌کند

برای سرمایه‌گذاران

o       اطمینان از ثبات تیم اجرایی

o       حفاظت در برابر تقسیم سهام نامتناسب

برای کارمندان کلیدی

o       کاهش نرخ جابجایی نیروها

o       ایجاد تعهد بلندمدت

۵. خطاهای رایج در تنظیم وستینگ

عدم درنظرگرفتن دوره کلیف

تعریف نکردن مکانیسم بازخرید سهام وست‌نشده

عدم پیش‌بینی شرایط خاص (مثل ازدواج، فوت، ازکارافتادگی)

یکسان‌سازی شرایط برای همه سطوح نیروها

۶. نکات حرفه‌ای

تسریع وستینگ (Acceleration):

o       تک‌باره (Single Trigger): در صورت فروش شرکت

o       دوگانه (Double Trigger): ترکیب فروش شرکت و اخراج

پلان‌های جایگزین:

o       وستینگ معکوس (Reverse Vesting) برای بنیان‌گذاران

o       وستینگ پلکانی برای مشاوران

در پایان، قرارداد وستینگ ابزاری است که از منافع بنیان‌گذاران در برابر خروج زودهنگام هم‌بنیان‌گذاران محافظت می‌کند و به کارمندان انگیزه می‌دهد تا بلندمدت بمانند در ضمن به سرمایه‌گذاران اطمینان می‌دهد که تیم متعهد است و نهایت طراحی ساختار وستینگ باید متناسب با مرحله رشد استارتاپ (Seed تا Exit) و فرهنگ سازمانی باشد

حق شفعه[9] (Right of First Refusal - ROFR):

حق شفعه یا Right of First Refusal (ROFR) یکی دیگر از کلیدی‌ترین مفاد قراردادهای سهامداران در استارتاپ‌هاست که به دقت طراحی می‌شود تا تعادل میان انعطاف‌پذیری و کنترل را در انتقال سهام حفظ کند. این حق به صورت یک مکانیزم پیشگیرانه عمل می‌کند تا از ورود سهامداران ناخواسته به شرکت جلوگیری شود.

۱. تعریف حقوقی ROFR

حق شفعه امتیازی است که به موجب آن: به شرکت یا سهامداران موجود این حق داده می‌شود که قبل از انتقال سهام به شخص ثالث، بتوانند سهام مورد نظر را با شرایط یکسان خریداری کنند. این حق معمولاً در موافقتنامه سهامداران (SHA) و اساسنامه شرکت درج می‌شود.

۲. نحوه عملکرد ROFR در استارتاپ‌ها

فرآیند گام به گام:

۱. درخواست فروش: سهامدار فروشنده (Offeror) باید ابتدا پیشنهاد خرید خود از شخص ثالث را به شرکت اطلاع دهد.

۲. اعلام شرایط: قیمت و شرایط پیشنهادی باید به صورت کتبی به شرکت یا سهامداران موجود اعلام شود.

۳. اعمال حق شفعه:

شرکت/سهامداران موجود معمولاً ۳۰-۶۰ روز فرصت دارند تا تصمیم بگیرند. می‌توانند کل یا بخشی از سهام را با همان شرایط خریداری کنند.

۴. انتقال به شخص ثالث: اگر شرکت/سهامداران موجود از حق خود استفاده نکنند، فروشنده مجاز به انتقال سهام به شخص ثالث می‌شود.

۳. انواع مدل‌های ROFR

۴. کاربردهای استراتژیک در استارتاپ‌ها

الف) کنترل ورود سرمایه‌گذاران جدید

جلوگیری از ورود سرمایه‌گذاران استراتژیک ناخواسته

مثال: اگر یک سهامدار بخواهد سهام خود را به رقیب تجاری بفروشد.

ب) حفظ تعادل حقوقی

o       حمایت از سهامداران اقلیت در برابر انتقال‌های نامتعارف

o       جلوگیری از تغییرات ناگهانی در ساختار مالکیت

ج) مدیریت ارزش‌گذاری

o       اجبار فروشنده به ارائه قیمت منصفانه (زیرا شرکت می‌تواند با همان قیمت خرید کند)

۵. تفاوت ROFR با سایر حقوق مرتبط

۶ چالش‌های اجرایی

۱. تعیین قیمت منصفانه: اختلاف بر سر ارزش‌گذاری سهام

۲. تأخیر در فرآیندها: طولانی شدن زمان انتقال سهام

۳. محدودیت نقدینگی: امکان عدم توانایی شرکت در خرید سهام

۴. پیچیدگی‌های حقوقی: تعارض با قوانین محلی در برخی کشوره

در پایان، حق شفعه در استارتاپ‌ها به مثابه فیلتر امنیتی برای انتقال سهام عمل می‌کند. یک ROFR خوب تنظیم‌شده باید ۱- از حقوق بنیان‌گذاران محافظت کند. ۲- به سرمایه‌گذاران اطمینان دهد ۳- انعطاف‌پذیری لازم برای رشد شرکت را حفظ نماید و در نهایت حتماً از وکیل متخصص استارتاپ‌ها برای تنظیم این بند استفاده گردد، زیرا تفسیرهای حقوقی آن در دادگاه‌های مختلف متفاوت است. همچنین بهتر است ROFR را همراه با سایر حقوق مانند Tag-Along و Drag-Along به صورت یکپارچه طراحی گردد.

چالش‌های جهانی

تفاوت‌های حقوقی بین کشورها: یک استارتاپ بین‌المللی باید قوانین هر کشور را رعایت کند.

مسائل ارزی و بانکی: در برخی کشورها محدودیت‌هایی برای انتقال سود سهام به خارج وجود دارد.

حفاظت از سرمایه‌گذاران: در بسیاری از کشورها، عرضه سهام به غیرسرمایه‌گذاران نهادی محدودیت دارد.

روندهای جدید

توکن‌های سهامی (Security Tokens):

توکن‌های سهامی (Security Tokens یا STOs) نماینده دیجیتالی دارایی‌های مالی سنتی مانند سهام، اوراق قرضه یا سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند و در برخی کشورها، سهام استارتاپ‌ها به‌صورت توکن‌های دیجیتال عرضه می‌شود.  برخلاف توکن‌های کاربردی (Utility Tokens)، این توکن‌ها تحت قوانین اوراق بهادار قرار می‌گیرند  و سه ویژگی کلیدی دارند[10]:

1.       انتظار سودآوری (Expectation of Profit)

2.     سرمایه‌گذاری جمعی (Common Enterprise)

3.    مبتنی بر تلاش دیگران (Efforts of Others)

مزایای استراتژیک برای استارتاپ‌ها

الف) جذب سرمایه

o       دسترسی جهانی: امکان جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران بین‌المللی

o       کاهش هزینه‌ها: حذف واسطه‌های سنتی مانند بانک‌ها

o       نقدشوندگی: ایجاد بازار ثانویه بدون محدودیت‌های سنتی

ب) مدیریت سهام

o       اتوماسیون تقسیم سود: از طریق قراردادهای هوشمند

o       حاکمیت شرکتی: رأی‌دهی دیجیتال سهامداران

o       شفافیت: رکورد تغییرات مالکیت روی بلاکچین

چالش‌های حقوقی و عملیاتی

فرآیند عرضه توکن سهامی (STO)

الف)‌ مطالعه امکان‌سنجی: تطابق با قوانین محلی

ب)‌ تهیه مستندات:

·       Prospectus (بر اساس مقررات Regulation D/S در آمریکا)

·       توکن‌ومیکس (Tokenomics)

ج )‌ اخذ مجوزها: مانند مجوز FINRA برای کارگزاران

فنی‌سازی: توسعه قرارداد هوشمند با قابلیت‌های:

o       محدودیت انتقال برای ساکنان ممنوعه

o       مدیریت سقف سرمایه‌گذاری

د) عرضه اولیه: معمولاً به صورت Private Placement

نمونه‌های موفق جهانی

·       tZERO: اولین پلتفرم معاملات توکن‌های سهامی با ارزش بازار ۱.۵ میلیارد دلار

·       Blockchain Capital: اولین صندوق VC توکنیزه شده

·       SPiCE VC: توکن‌هایی با پشتوانه سبد سرمایه‌گذاری خطرپذیر

در پایان، توکن‌های سهامی با ترکیب قابلیت‌های بلاکچین و چارچوب‌های حقوقی سنتی، در حال ایجاد تحولی اساسی در شیوه تأمین مالی استارتاپ‌ها هستند. با این حال، موفقیت در این حوزه نیازمند درک عمیق از تکنولوژی، مالی و حقوق به صورت همزمان است. پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۳۰ حدود ۱۰% از بازار سرمایه جهانی به صورت توکنیزه شود  منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر

·       کتاب "Security Tokens and Capital Markets" توسط Anthony Zeoli

·       راهنمای SEC درباره عرضه دیجیتال اوراق بهادار

·       گزارش سالانه FATF درباره مقررات AML برای دارایی‌های دیجیتال

سهام مجازی (Virtual Shares):

در برخی استارتاپ‌های اروپایی، از مدل سهام مجازی برای پاداش به کارمندان استفاده می‌شود.

تعریف و ماهیت حقوقی

سهام مجازی (Virtual Shares یا Phantom Stock) یک ابزار مالی نوین است که:

·       مالکیت واقعی در شرکت ایجاد نمی‌کند

·       حقوق مالی معادل افزایش ارزش سهام را به دارنده اعطا می‌کند

·       معمولاً به صورت واحدهای مشارکت تعریف می‌شود

مکانیسم عملکرد

ارزش‌گذاری: مبتنی بر ارزش گذاری دوره‌ای شرکت (معمولاً سالانه)

تسویه: در رویدادهای خاصی مانند:

·       فروش شرکت (Exit)

·       عرضه اولیه (IPO)

·       تاریخ‌های از پیش تعیین شده

انواع مدل‌ها

مزایای کلیدی برای استارتاپ‌ها

الف) حفظ کنترل مدیریتی

o       عدم تقسیم مالکیت واقعی

o       جلوگیری از رقیق شدن سهام (No Equity Dilution)

ب) انعطاف‌پذیری حقوقی

o       نیاز به ثبت رسمی ندارد

o       قابل تنظیم بر اساس نیازهای خاص شرکت

ج) کارایی مالیاتی

o       در برخی کشورها (مانند آلمان) تا زمان تسویه مشمول مالیات نمی‌شود

o       هزینه‌ها معمولاً به عنوان هزینه عملیاتی کسر می‌شوند

چالش‌های اجرایی

·       ابهام در ارزش‌گذاری: به ویژه در مراحل اولیه استارتاپ

·       تعهد نقدی آینده: نیاز به ذخیره نقدینگی برای پرداخت‌های آتی

·       پذیرش فرهنگی: برخی کارمندان ترجیح می‌دهند مالک واقعی باشند

نمونه های موفق

۱. N26 (آلمان): استفاده از سهام مجازی برای تیم‌های بین‌المللی پیش از IPO

۲. Doctolib (فرانسه): ترکیب سهام مجازی با مدل‌های سنتی برای کارمندان ارشد

۳. Adyen (هلند): برنامه‌های تسویه مرحله‌ای برای جلوگیری از خروج ناگهانی نیروها

در پایان، سهام مجازی به عنوان راهکاری میان‌بر بین مزایای سهام سنتی و نیاز به حفظ کنترل مدیریتی عمل می‌کند. برای استارتاپ‌های اروپایی (به ویژه آلمان و فرانسه) محبوبیت ویژه‌ای دارد. بر اساس آمار ۲۰۲۳، حدود [11]۳۸% از استارتاپ‌های سری A در اروپا از این مدل استفاده می‌کنند.

منابع:

ریس، اریک. استارتاپ ناب

. Ries, Eric. The Lean Startup. London, Portfolio Penguin, 13 Sept. 2011.

تیل، پیتر. صفر به یک.

Thiel, Peter A, and Blake Masters. Zero to One : Notes on Startups, or How to Build the Future. New York, Crown Business, 16 Sept. 2014.

فلد، براد و مندلسون، جیسون. Venture Deals.

Mendelson, Jason, and Brad Feld. Venture Deals. John Wiley & Sons, 5 July 2011.

مویر، مایک. Slicing Pie.

Moyer, Mike. Slicing Pie : Funding Your Company without Funds. Lake Forest, Il, Lake Shark Ventures, Llc, 2013.

هوروویتس، بن. سختیِ کارهای سخت

Horowitz, Ben. The Hard Thing about Hard Things: Building a Business When There Are No Easy Answers. Harpercollins Publishers ; New York, Ny, 2014.

وبسایت رسمی انجمن استارتاپ‌های آلمان:

https://deutschestartups.org → بخش Publikationen یا Annual Report

European-Startups.com

“The Complete Guide to Equity Compensation for Startups.” Ravio.com, 2024, ravio.com/blog/the-complete-guide-to-equity-compensation-for-startups.

Blank, Steven G, and Bob Dorf. The Startup Owner’s Manual : The Step-By-Step Guide for Building a Great Company. Vol. 1. Hoboken, New Jersey, John Wiley & Sons, Inc, 2020.

Feld, Brad, and Jason Mendelson. Venture Deals : Be Smarter than Your Lawyer and Venture Capitalist. Hoboken, New Jersey Wiley, 2019.

“Aligning Innovation and Equity in the Digital Economy - Massachusetts Institute of Technology.” Massachusetts Institute of Technology, 30 Jan. 2025, shapingwork.mit.edu/events/aligning-innovation-and-equity-in-the-digital-economy/. Accessed 28 Mar. 2025.

“How Virtual Shares Can Improve the Way Startups Reward Their Communities - Maddyness UK.” Maddyness.com, 2020, www.maddyness.com/uk/2023/11/03/how-virtual-shares-can-improve-the-way-startups-reward-their-communities/. Accessed 28 Mar. 2025.

“What Is a Virtual Stock Option Plan (VSOP)?” Oysterhr.com, OysterHR, 2020, www.oysterhr.com/glossary/virtual-stock-option-plans. Accessed 28 Mar. 2025.

“A Guide to Startup Equity Compensation.” Www.hubspot.com, www.hubspot.com/startups/startup-equity-compensation.

Tomasz Tunguz. “The Three Eras of Startup Valuations.” Tomtunguz.com, Tomasz Tunguz, 28 Apr. 2022, tomtunguz.com/bottoms-up-and-top-down-valuations/. Accessed 28 Mar. 2025.

Gompers, Paul, et al. “How Venture Capitalists Make Decisions.” Harvard Business Review, 1 Mar. 2021, hbr.org/2021/03/how-venture-capitalists-make-decisions.

Determining Seed-Round Valuation for Startups | Silicon Valley Bank. Www.svb.com, www.svb.com/startup-insights/raising-capital/determining-seed-startup-valuation/.

Genome, Startup. “Startup Genome.” Startup Genome, 2023, startupgenome.com/report/gser2023.

نظر دهید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. قسمت های مورد نیاز علامت گذاری شده اند *

نظر شما

نام شما *

ایمیل شما *

↻

متن کپچا را وارد کنید